مینیمال‌های تاریخی ۱۸، بودجه معارف

بودجه معارف شرم‌انگیز است و قسمت بزرگ آن برای مدارس عالیه و متوسطه تهران صرف می‌شود و یا برای ادارات وزارتی یعنی «میز و صندلی». برای معارف تمام ایران به استثنای تهران صد و هفتاد هزار تومان یعنی کمتر از یک صدم بودجه مملکتی صرف می‌شود آن هم نه تنها برای صنایع مستظرفه و ادارات معارف ولایات و مفتشین و غیره نیز در آن جمله داخل است. هیچ چیز عجیب‌تر از فرق میان ظاهر و باطن توجه مردم ایران به معارف نیست. در ظاهر به قدری از معارف و لزوم آن حرف زده می‌شود که تصور می‌رود تمام مملکت به درجه حقیقی اهمیت این مسئله در ترقی و استقلال و ثروت و تمدن و قدرت مملکت پی برده‌اند ولی «باطنش قهر خدای عزوجل» است و ابداً چیزی که در پی آن نیستیم معارف یعنی تعلیم عمومی است و بس.
نصف تشکیلات و مخارج حالیه که می‌شود هم بلاشک برای پیداکردن کار به اشخاص و «نان خوردن» مردم است و فایده‌ای برای مقصود حقیقی از این کار ندارد.
برای نویسنده این سطور باعث نهایت تعجب و حیرتست که حتی جمع قلیل دانایان این مملکت هم کما ینبغی به حقیقت اهمیت این فقره متوجه نیستند و نمی‌توانم تصور بکنم که چگونه از این نکته اساسی غفلت دارند که پایه استقلال آینده ایران جز به انتشار تعلیم ابتدایی در میان ملت و با سواد شدن عامه مردم استوار نتواند شد...
- تقی‌زاده، سید حسن (۱۳۲۲)، مقالات حسن تقی‌زاده، تهران: کتابخانه تهران، ص ۷.